Teraźniejsza Prawda nr 409 – 1990 – str. 19
katolickich armii i inkwizycję w początkowej fazie jej terroru stłumiły ten muzułmański humanizm i powstrzymały jego wpływ na 100 lat.
POCZĄTKI „CHRZEŚCIJAŃSKIEGO” HUMANIZMU
Dalsze i energiczne odrodzenie klasycznej (greckiej i rzymskiej) nauki nastąpiło w momencie splądrowania chrześcijańskiego bizantyjskiego Konstantynopola przez wyprawę krzyżową romańskiej chrześcijańskiej armii w 1204 roku n.e. Aby wyrwać się z tej siedziby arystotelesowej filozofii, uczeni uciekali do zachodniego imperium, do tamtejszych uniwersytetów i klasztorów. Wyczuwając niebezpieczeństwo Rzym zmniejszył wpływ tego nowego humanistycznego ataku na swoją postawę przez spowodowanie, aby filozofia arystotelesowa popierała dogmaty Kościoła, Oznacza to, że Kościół rozwinął religijny humanizm, aby zwalczyć skutki świeckiego humanizmu.
Wielu znakomitych apologetów i komentatorów, szczególnie dominikanin Tomasz z Akwinu (1226—1274), w systematycznym podejściu do narastającego konfliktu między filozofią a Kościołem, osiągnęło między tymi dwoma daleko idący kompromis, co skutecznie usunęło żądło świeckiej filozofii, ustanowiło dogmaty kościoła i postawiło papieski absolutyzm w nowej filozoficznej oprawie. Historycznie biorąc, ten sposób rozumowania jest nazywany scholastyką i był on ściśle związany z Europą. Tomasz z Akwinu (uchodzący za obrońcę kościoła rzymskokatolickiego) jest uważany za największego ze scholastycznych myślicieli i nawet dzisiaj jest znany jako Doktor Anielski i Książę teologów. Wartym zauważenia jest fakt, że wielu przedreformacyjnych reformatorów, takich jak Marsyliusz z Padwy, William Occam, Wyclif i Wessel było wykształconych na modłę scholastyczną, a przez historyków uważani są za wczesnych europejskich humanistów.
W tym początkowym, dla kształtującego się sposobu myślenia, okresie, urodzony we Włoszech poeta liryczny Petrarka (zmarł w 1374 roku) dzięki swemu geniuszowi popularyzował humanistyczną naukę i sztukę między najbardziej wpływowymi rodzinami i władcami w Europie, które między sobą rywalizowały o jego osobę. Czterdzieści lat później w Awinionie, który w owym czasie był siedzibą władzy papieskiej, Petrarka, tak oburzył się na korupcję dworu papieskiego, że opuścił dobrego gospodarza tej okolicy i nigdy już tam nie powrócił. Dalekie podróże tego patrioty, poety i człowieka z zasadami, jego wielka wiedza i ujmująca skromność były bardzo skuteczne w rozpowszechnianiu najwcześniejszych humanistycznych idei renesansu w „świętym” imperium rzymskim.
HUMANIZM RENESANSU
W piętnastowiecznych Włoszech podczas renesansu powstał nowy i silny humanistyczny
kol. 2
ruch (odrodzenie — wielkie ożywienie w sztuce, literaturze i kulturze świata starożytnego), który był wspomagany przez następną falę greckich uczonych posiadających ogromną wiedzę starożytnego świata, którzy rozeszli się po całej Europie po upadku wschodniego imperium. Uciekali oni przed wszystko zdobywającymi muzułmańskimi Turkami, którzy w 1453 roku opanowali Konstantynopol i groźnie nacierali na Bułgarię. W tym czasie Włochy jako państwo były rozbite i w swej socjalnej administracji były zależne od głównych miast autonomicznych. Tak więc gwałtowny napływ intelektualizmu mógł mieć miejsce bez jakiejkolwiek kontroli ze strony państwa. Miasto Florencja było rzecznikiem takiego napływu i stało się głównym ośrodkiem ruchu tej nowej nauki. Z florenckiego ośrodka kultury owego czasu pochodzą tak znakomite nazwiska jak Michał Anioł, Pico della Mirandola i Botticelli. Pośród tej kulturalnej eksplozji miał również miejsce dramat życia, pracy i męczeńskiej śmierci Savonaroli.
Duch wolnej informacji szybko przenosił się do innych miast i poza Alpy, oświecając całą Europę nowymi ideami. W ciągu stu lat od czasów Wyclifa i Husa coraz częściej podnosiły się głosy z wołaniem o religijną reformę w Kościele katolickim. Gdy wieści o torturach i śmierci Savonaroli nadały tym nawoływaniom sensu nagłej potrzeby, Jan Wessel wyjaśnił zasady teologicznej argumentacji reform, które miały wkrótce osiągnąć dojrzałość w naukach reformacji.
Renesansowy humanizm oddziaływał na wielu z tych wykształconych, którzy mieli wpływowe i odpowiedzialne pozycje w kościele i państwie. Czujni na rosnący radykalny ruch przeciw nadużywaniu władzy przez papiestwo i świadomi, że zbyt drastyczna reforma może podzielić imperium na zwalczające się partie, pozostawiając Europę niezabezpieczoną przed Turkami z południowego wschodu, ci wykształceni chrześcijańscy humaniści rozpaczliwie poszukiwali mniej radykalnych reform w Kościele katolickim. Tak jak ,,prorocy Baala” (1Król. 18) ponieśli oni w swoich wysiłkach klęskę. Jednakże krótko po tym zaczęła się wielka praca reformy religijnej rozpoczęta przez Lutra i Zwingliego. Tak więc Boża moc przez Jego prawdziwy lud przeprowadziła tę reformację, której humanizm, nawet przez swoich najzdolniejszych przedstawicieli, nie zdołał dokonać.
HUMANISTYCZNE WPŁYWY W OKRESIE REFORMACJI
Sama reformacja właściwie była wyrazem protestu prawdziwych uczuć religijnych przeciw nadużywaniu władzy przez religijne autorytety i przeciw degradacji przeciążonego podatkami i gnębionego przez duchowieństwo społeczeństwa. Jednak w większości wypadków (ale nie zawsze) Bóg używał uczonych, aby jemu przewodzili.
Luter był mężem o wielkich umysłowych