Teraźniejsza Prawda nr 257 – 1971 – str. 55
Niektórzy mniemają, że Diatessaron Tacjana odnosi się do okresu pomiędzy 140 a 170 r. po Chr., specjalnie zaś do r. 160 po Chr.; inni jednak twierdzą, że do lat 170-180, dlatego też myśmy traktowali to dzieło jako odnoszące się do lat 170-180 po Chr. Jednakże fakt, że Tacjan stworzył syntetyczną całość z czterech Ewangelii nawet późno w latach 170-180 – które to dzieło, tak jak Diatessaron, było przez stulecia używane w kościołach w czasie nabożeństwa zamiast czterech Ewangelii, ponieważ dawało bardziej szczegółowy opis faktów niż każda z Ewangelii z osobna – świadczy o tym, iż wpierw cztery Ewangelie były używane w czasie nabożeństw w kościołach.
DOWODY OD ROKU 90 DO 140 PO CHRYSTUSIE
Wreszcie przystępujemy do podania dowodów kanoniczności Nowego Testamentu za okres od 90 do 140 r. po Chr. Ceryntus, pierwszy z gnostyków, zasłynął pomiędzy r. 70 a r. 100 po Chr. i on to jako oponent Prawdy z powodu swoich gnostycznych błędów przyczynił się częściowo do napisania przez Jana Ewangelii i jego pierwszego listu, ponieważ doktryna Jana o Logosie jest obaleniem doktryny Ceryntusa o eonach. Żadne z pism Ceryntusa nie zachowało się, lecz Ireneusz, uczeń Polikarpa, który był specjalnym pomocnikiem Jana od roku 80 po Chr., a po jego śmierci był członkiem gwiezdnym, podobnie jak Ireneusz, mówi nam opierając się na autorytecie Polikarpa, że Ceryntus uznawał napisanie przez Jana czwartej Ewangelii, ale twierdził, że Jan sfałszował jej treść i wolał on Ewangelię Marka od Ewangelii Jana. Basilades, który po Walentynie był największym z gnostyków, używał w r. 125 po Chr. czterech Ewangelii specjalnie zaś Św. Jana. Głosił on, że wierzy w Nowy Testament, tylko, że tak jak Walentyn i jego szkoła, błędnie go interpretował, używając również rzekomych tradycji jako dowodów dla swych poglądów, dla których na podstawie egzegezy nie mógł w żaden sposób znaleźć potwierdzenia w Nowym Testamencie. Jego zwolennicy wyznawali te same poglądy długo jeszcze po 125 r. po Chr. Tak więc, są pewne dowody, jeśli chodzi o kanoniczność Nowego Testamentu, pochodzące od heretyków pomiędzy rokiem 90 a 140 po Chr. Również istnieją dowody w tej sprawie u ortodoksyjnych pisarzy tego okresu. Łączy się z tym dowód Papiasa, który był uczniem Jana i Polikarpa, a który to dowód został już powyżej wspomniany jako należący do r. 125 po Chr. Mówi on nam bowiem, że w Efezie i okolicy nie tylko była czytana Ewangelia Jana, lecz również i Ewangelia Marka: Didache najstarszy kościelny podręcznik datujący się z r. 112 po Chr. cytuje z Nowego Testamentu i czyni wzmiankę o różnych pismach Nowego Testamentu, nazywając je Boskim Pismem. To samo dotyczy pisma zwanego Listem Barnabasza, które błędnie było przypisywane
kol. 2
Barnabaszowi z Nowego Testamentu, a które pochodzi z r. 120 po Chr.
W prawdziwych listach Ignacjusza, współczesnego Janowi, który zginął śmiercią męczeńską w r. 108 lub 115 po Chr. liczne są cytaty i aluzje z Ewangelii i listów Św. Pawła i Jana, które Ignacjusz uważa za Pismo Święte, a więc za kanoniczne. Mamy też list Polikarpa do Filipian, napisany bezpośrednio po śmierci Ignacjusza, a więc w roku 108 albo 115 po Chr., a który zawiera wiele cytat z Ewangelii i z listów Pawła i Jana. Polikarp powiedział Ireneuszowi, zgodnie z jego świadectwem, że cztery Ewangelie pochodzą od czterech Ewangelistów i że Jan napisał Objawienie. Poświęcenie się Polikarpa w r. 70 po Chr. i poświęcenie się Ignacjusza jeszcze wcześniej sprawia, że są oni bardzo wartościowymi świadkami w sprawie naszego przedmiotu, gdyż łączą nas oni bezpośrednio z samymi Apostołami. Jeszcze bliższym świadkiem jest Klemens z Rzymu, który jest Klemensem z listu do Filipensów 4:3; on w r. 97 po Chr. jako sekretarz Kościoła Rzymskiego napisał dwa listy do Koryntian. W tych listach wspomina on o dwóch listach Św. Pawła do Koryntian i cytuje z wielu części Nowego Testamentu jako z natchnionego Pisma. Sposób, w jaki ci trzej świadkowie cytują i odwołują się do różnych pism Nowego Testamentu, szczególnie zaś do czterech Ewangelii i 13 listów Pawła wskazuje, że wiele zborów, do których oni pisali, znały te pisma. Oni również zapewniają te kościoły, do których razem z Pawłem pisali, że sława ich wśród innych kościołów była głównie oparta na fakcie, że Paweł do nich pisał listy, które były podawane wszędzie jako natchnione. Polikarp zachęcał szczególnie Filipian, by czytali list Pawła do nich pisany jako specjalnie budujący. Odwołuje się on do listu do Filipian i do listów do Tesalończyków jako mających znaczenie dla wszystkich Macedończyków; to samo czynił Klemens. Podobnie jak kuretoriański fragmentaryczny kanon, Klemens również umieszczał 1 i 2 list do Koryntian przed listem do Rzymian, Polikarp zaś umieszczał 112 list do Tesalończyków przed listem do Filipian w porządku listów Pawłowych. Było tak zazwyczaj czynione i tak się również działo w czwartym i piątym wieku po Chr. jak świadczą o tym pisma Tertuliana w manuskrypcie z piątego wieku, w Ambrozjasterze, Augustynie Kasjodorusie, w niektórych dawnych wydaniach Wulgaty, w niektórych greckich kursywach i w najstarszym syryjskim kanonie.
Rozpowszechnienie listów Pawłowych wśród kościołów, o których świadczą Klemens, Polikarp i Ignacjusz, było proponowane przez samego Pawła (do Kol. 4:16), a co – jak to można zauważyć – jest również potwierdzone w 2Piotra 3:15,16. W związku z tym widzimy, że w pierwszym wieku 13 listów Pawiowych było zebranych razem w jedną księgę i przekazywanych kolejno do czytania kościołom, przy czym porządek tych listów był odmienny od naszego. Piotr w swym liście 2Piotra3:15 w przeciwstawieniu do w. 16 odwołuje się do listu