Teraźniejsza Prawda nr 246-247 – 1969 – str. 91
rzymskiej hierarchii, którą on zwalczał od lat, a szczególnie od roku 1378. Przekładu swego dokonał (w roku 1380) nie z greckiego i hebrajskiego, których to języków zdaje się nie znał, lecz z Wulgaty Hieronima. Podobnie jak Luter w Wartburgu rozpoczął on tę pracę, gdy został wypędzony z uniwersytetu (oksfordzkiego) prześladowaniami rzymsko-katolików. Język jego przekładu nie był nowoczesną angielszczyzną, jednak był on angielskim więcej zbliżonym do nowoczesnej angielszczyzny niż do języka okresu anglosaskiego. Kto zna tylko nowoczesny angielski, by czytać jego Biblię ze, zrozumieniem, musi się posługiwać słownikiem’ objaśniającym przestarzałe słowa. Dopomagał mu w pracy tłumaczenia jego kolega i główny naukowy zwolennik, Mikołaj Hereford. Wspólna zaś ich praca została przejrzana przez Jana Purvey w roku 1388 około cztery lata po śmierci Wyclifa, która nastąpiła w dniu 31 grudnia 1384 r. W tej to głównie zrewidowanej formie, Biblia Wyclifa dotarła do potomności. Choć druku jeszcze nie było przez blisko pół wieku, to jednak jego Biblia w ręcznych odpisach rozchodziła się szeroko, jednak była zwalczana namiętnie przez angielskich księży i szlachtę przez lat 150. Wydrukowana ona została po raz pierwszy w roku 1731.
Wilhelm Tyndale pierwszy przetłumaczył cały Nowy Testament z greckiego oryginału, a także pierwszy przetłumaczył dużą część (pięcioksięgu Moj. i ks. Jozuego) ze Starego Testamentu na angielski. Wydrukował on Ew. Mateusza i Marka (w latach 1524 i 1525) w nieznanej miejscowości na kontynencie, dokąd wygnało go prześladowanie z Anglii, bo ogłosił on swój zamiar przetłumaczenia Biblii i takiego jej rozpowszechnienia, by każdy wieśniak mógł ją znać równie dobrze jak najbardziej uzdolniony rzymsko-katolicki teolog. W roku 1526 opublikował on cały Nowy Testament częściowo w Kolonii i częściowo w Worms — gdzie Luter ogłosił swe bohaterskie wyznanie — będąc zmuszony z powodu prześladowania przenieść się z Kolonii do Worms zanim druk wszystkich zamówionych egzemplarzy został zakończony. Wydanie to było natychmiast w sekrecie wysłane do Anglii, gdzie przybyło w marcu 1526 r. Rzym gwałtownie atakował i palił ten Nowy Testament i wszystkich jego czytelników, na których mógł położyć ręce. Rzym również zdołał spalić jego świętego tłumacza w roku 1536, po uduszeniu go. Był on nie tylko tłumaczem, ale również zdolnym pisarzem, dzielnym reformatorem i wielkim głosicielem religijnej wolności. Jego Pięcioksiąg był ogłoszony w roku 1530, a jego ks. Jozuego w roku 1531. Wpływ przekładów Tyndale’a na wszystkie następne angielskie protestanckie tłumaczenia był bardzo znaczny, włączając w to nawet przekład A.R.V., a tłumaczy się to wielką biegłością w językach greckim, hebrajskim i angielskim jego autora. W rzeczywistości wszystkie następne protestanckie przekłady, które nie wzięły w całości jego przekładu, są mniej lub więcej jego przeróbkami, a to wielce dowodzi o jego wartości.
kol. 2
W roku 1535 ukazał się pierwszy kompletny przekład w nowoczesnym języku angielskim dokonany przez Milesa Coverdale, który wraz z Wilhelmem Roye, Jerzym Roye (później najzawziętszym wrogiem), Janem Rogersem i Janem Frithem pomagał od czasu do czasu Tyndale’owi w jego pracy. Przejął on Nowy Testament Tyndale’a, Pięcioksiąg i ks. Jozuego w całości, a potem resztę Biblii przetłumaczył z przekładów Lutra, Zwingliego i Wulgaty Hieronima na angielski i ogłosił ją w Antwerpii 4 października 1535 r. Biblia jego także zawierała apokryfy, ale w osobnym dodatku wraz z objaśnieniami, o ich niekanonicznym, tj. nienatchnionym i niebiblijnym charakterze. Następnie w roku 1537 ukazała się Biblia Tomasza Mateusza, które to imię było imieniem przyjętym przez Jana Rogersa, który stał się w roku 1555 pierwszym męczennikiem za czasów królowej Marii „Krwawej”. Przejął on pracę Tyndale’a i Coverdale’a, czyniąc w niej poprawki, a następnie ogłosił ją pod autoryzacją Henryka VIII i opieką Cromwella, premiera Henryka, dlatego też tłumaczenie to jest pierwszą „Autoryzowaną Wersją”. W roku 1539 ukazała się Biblia ,,Tavernera”, która była przejrzanym wydaniem Biblii Tomasza Mateusza, poprawionym przez Ryszarda Tavernera.
W tymże roku ukazała się „Wielka” Biblia albo też jak ją nazywają po drugim wydaniu „Biblia Cranmera”. Wydana ona została z autoryzacji Henryka VIII przez Cromwella, Earla z Essex, Tomasza Cranmera, arcybiskupa całej Anglii (Canterbury), Tomasza More’a oraz komitet prałatów i uczonych. Druk jej rozpoczął się w Paryżu pod dozorem Coverdale’a. Lecz zanim ukończono druk, Inkwizycja 17 grudnia 1538 r. zatrzymała tę pracę, którą trzeba było przenieść i zakończyć w Londynie, co nastąpiło w kwietniu 1539 r. Drugie wydanie tej Biblii ukazało się w roku 1540 i zostało „przeznaczone do użytku w kościołach”, czyli stało się Autoryzowaną Wersją. Jej Księga Psalmów stanowi psałterz modlitewnika Kościoła Anglikańskiego, czyli liturgię anglikańską. Jest to pierwsza angielska Biblia, w której była użyta kursywa dla wskazania, że do słów w ten sposób wydrukowanych nie było odpowiedników w hebrajskim i greckim oryginale. Jej główny opiekun, Tomasz Cranmer, był członkiem gwiezdnym Kościoła Filadelfijskiego, a w roku 1556 został męczennikiem najznakomitszym wśród licznych męczenników, którzy zginęli na stosie lub w inny sposób z rąk „krwawej Mary”. Następnie w roku 1560 przychodzi Wersja Genewska, napisana przez Anglików, którzy uciekli z Anglii w czasie prześladowań „krwawej Mary”. Była to Biblia purytanów i kalwinistów częściowo napisana pod wpływem Kalwina. Liczne kopie tej Biblii zostały przywiezione do Ameryki przez purytanów. Jest to dokładniejsze tłumaczenie od jakiegokolwiek poprzedniego, a także od Autoryzowanej Wersji, która nastąpiła po niej, ale oprócz tej zalety ustępuje pod każdym innym względem Autoryzowanej Wersji.